Prinsen en Poorters deel I

bron Walter Prevenier (red.), Prinsen en poorters. Mercatorfonds, Antwerpen 1998 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/prev002prin01_01/colofon.htm © 2008 dbnl / de afzonderlijke auteurs en/of hun rechtsopvolgers

Terug naar Hoofdpagina

Prinsen en Poorters deel II

Prinsen en Poorters deel II

1

Adellijke dames maken een praatje met een tuinman tijdens hun wandeling op het domein. Miniatuur door Simon Bening in een Getijdenboek, ca. 1530. Londen, British Library, Add. Ms. 18855, fol. 108

2

Dankzij haar huwelijk met een jonge edelman kon Grisildis tot een aanzienlijk hogere rang opklimmen. Miniatuur in Jean Mansel, La Fleur des histoires, ca. 1450. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9232, fol. 444v

3

Jean Miélot, hofschrijver van Filips de Goede, overhandigt zijn opdrachtgever de vertaling van de Recueil didactique. Miniatuur toegeschreven aan Jan Tavernier, Oudenaarde, na 1450. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9278-80, fol. 1

Sociale geledingen in de brede samenleving

Vorsten en hovelingen

4

Een hoofs gezelschap danst de carola in een besloten hofje. Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Juvenal des Ursins in een 15e-eeuwse versie van de Roman de la Rose. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 19153, fol. 7

Het hof van de hertogen van Bourgondië in de vijftiende eeuw

Het hof van de hertogen van Bourgondie in de XVde eeuw

5

Ontspanning met muziek en dans ‘aan het Hof van Mirthe’. Miniatuur toegeschreven aan Robinet Testard in een versie van de Roman de la Rose, Frankrijk, 1487-95. Oxford, Bodleian Library, Ms. Douce 195, fol. 7

Het hof als residentie

Het hof als residentie

6

Gifproef tijdens een banket aan het hof van Karel de Grote. Miniatuur door Jan Tavernier in David Aubert, Chroniques et conquêtes de Charlemagne, ca. 1460. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9066, fol. 169v

7

Winters topoverleg in een legerkamp. Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Coëtivy in Histoire ancienne jusqu'à César et Faits des Romains, 1460-65. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 64, fol. 347v

8

De Karolingische held Girart de Roussillon, afgebeeld met de gelaatstrekken van Filips de Goede, verlaat met zijn gevolg Parijs voor een reis naar zijn gebieden. Miniatuur door de Meester van Girart de Roussillon in Jean Wauquelin, Roman de Girart de Roussillon, 1448. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2549, fol. 97

9

Beroofd van hun paarden worden de ronddolende Girart de Roussillon en zijn vrouw Berthe opgevangen door een kluizenaar in het bos. Miniatuur door Loyset Liédet in Histoire de Charles Martel, 1470-72. Los Angeles, The J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig XIII 6, no. 5

10

Behalve sieraden en edelstenen worden in deze juwelierszaak ook vaatwerk en pronkstukken in zilver en goud aangeboden. Miniatuur in Platearius, Livre des simples médecines, Zuidelijke Nederlanden. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 9136, fol. 344

11

Boven dialogeren Timaeus en Placides, onderaan krijgt Filips de Goede hun filosofische beschouwingen aangeboden. Tweedelig frontispice in Livre des secrets aux philosophes, ca. 1450. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 11107, fol. 1

12

Koning Herold leest enkele burgers een brief voor. Randminiatuur door de Meester van Girart de Roussillon in Jean Wauquelin, Roman de Girart de Roussillon, 1448. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2549, fol. 59

13

Een keffend hondje probeert de jaloerse en kijvende Eglantine en Florentine, die allebei verliefd zijn op Girart de Nevers, te overstemmen. Pentekening van de Meester van Wavrin in de Roman de Girart de Nevers, vóór 1467. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9631, fol. 53

14

Koning David als voyeur. Miniatuur in het Petau-Getijdenboek, Frankrijk, begin 16e eeuw. Gent, Universiteitsbibliotheek, Ms. 234, fol. 58

Het hof als huishouding

Het hof als huishouding

15

Koning Filips I van Frankrijk verstoot zijn vrouw Berthe, dochter van de graaf van Holland, die bescherming zoekt bij haar minnaar. Miniatuur in Les Grandes Chroniques de France jusqu'en 1380, Frankrijk, 1415-30. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 1, fol. 174v

16

Enkele hofdames en een nar kijken toe terwijl ridders oefenen voor een toernooi. Randillustratie in het Getijdenboek van William Hastings, Gents-Brugse school, 1480-90. Londen, British Library, Add. Ms. 54782, fol. 67

17

Hofdignitarissen op weg naar de tempel van Diana. Miniatuur (detail) in de Chroniques de Hainaut (1448) van Jean Wauquelin, naar de Latijnse tekst van Jacques de Guise. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9242, fol. 175V

18

Twee menestrelen met tokkelinstrumenten bezingen de heldendaden van Paris voor een jonkvrouw. Ingekleurde pentekening door de Meester van Wavrin in L'Histoire du chevalier Paris, ca. 1465. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9632-33, fol. 1

Het hof als centrum van politieke besluitvorming

Het hof als centrum van politieke besluitvorming

19

Diplomaten en ambtenaren beraadslagen over de aanspraken van de koning van Engeland op de Franse kroon. Miniatuur in Traité contre les prétentions des anglais à la couronne de France, na 1463. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9469, fol. 1

20

In deze opdrachtscène herkennen we, aan de rechterhand van Filips de Goede, Jean Chevrot, bisschop van Doornik, en kanselier Nicolas Rolin (met boekje) in het gezelschap van andere politieke dignitarissen. Links van de hertog staan de jonge Karel de Stoute en enkele ridders van het Gulden Vlies. Miniatuur door de Meester van Girart de Roussillon in Jean Wauquelin, Roman de Girart de Roussillon, 1448. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2549, fol. 6

De sociale betekenis van de dienst aan het hof

De sociale betekenis van de dienst aan het hof

21

Alexander de Grote brengt zijn moeder, die eerder door zijn vader Philippus was weggestuurd, terug bij haar echtgenoot en laat Cleopatra, die op het punt staat met Philippus te trouwen, onder escorte naar haar land terugbrengen. Miniatuur in Jean Wauquelin, Histoire d'Alexandre, Zuidelijke Nederlanden, ca. 1460. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 9342, fol. 22

22

Begrafenisstoet van koning Richard II van Engeland in 1400 met in de achtergrond een typisch stadsplein met burgers. Miniatuur door Lieven van Laethem in de ‘Froissart’ van Antoon van Bourgondië, 1464. Berlijn, Staatsbibliothek SMPK, Depot Breslau, Breslauer Froissart, Band IV, fol. 319

23

Een hofnar becommentarieert een bruidsstoet. Een hofdame, die de sleep van de bruid draagt, is in het gezelschap van een ridder, en wordt gevolgd door een dame met valk. In de achtergrond zijn vermoedelijk de torens van Gent weergegeven. Miniatuur in het Breviarium Grimani, ca. 1510. Venetië, Biblioteca nazionale Marciana, Breviarium Grimani, fol. 4v

24

‘Over de verschillende karakters van de mensen’. Miniatuur door de Meester van het Gebedenboek van Dresden in Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia, ca. 1480. Leipzig, Universitätsbibliothek, Ms. I 11b, Bd. 1,fol.253

25

Begeleid door zijn valkenier en fraai uitgedoste hovelingen, bezoekt Filips de Goede Jean Wauquelin, die in 1448 in Mons de laatste hand legt aan zijn vertaling van Jacques de Guises Chronica Hanoniae. Miniatuur door Loyset Liédet in de Chroniques de Hoinaut, 1469-70. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9244, fol. 3

De edelen

De edelen

26

Vier fases in het leven van de 15e- eeuwse edelman: in het looprekje als kind, met een valk als jongeling, als volwassen ridder en als oude man met stok. Miniatuur in Barthélemy l'Anglais, Livre des Propriétés des Choses, Zuidelijke Nederlanden, ca. 1470. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 134, fol. 42v

27

Hertogin Margareta van York, de tweede echtgenote van Karel de Stoute en zus van koning Edward IV van Engeland, met haar hofdames in gebed. Een jonge hoveling kijkt geïnteresseerd toe. Miniatuur in een verzameling moraliserende en religieuze teksten van David Aubert, omgeving van de Meester van Maria van Bourgondië, Gent, na 1467. Oxford, Bodleian Library, Ms. Douce 365, fol. 115

28

De laat-Romeinse strateeg Frontinus onderricht officieren in de krijgskunde. Miniatuur in de Stratagèmes, een Franse verkorte versie van Frontinus' Latijnse werk, Zuidelijke Nederlanden, derde kwart 15e eeuw. Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Ms. 73 J 22, fol. 93

29

Keizer Maximiliaan, gehuld in harnas en keizersmantel, in aanbidding voor een elegante Sint-Sebastiaan, de heilige ridder. Het gebouw in de achtergrond is vermoedelijk een deel van het Brugse Prinsenhofcomplex. Miniatuur in het Oudere Gebedenboek van Maximiliaan, Brugge, na 1486. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 1907, fol. 61v

30

Liefdevol koestert Cybele een van haar tweelingen na de geboorte. De vroedvrouw en een bediende ontfermen zich over het andere kind. Miniatuur (detail) in Raoul Lefèvre, Recueil des Histoires de Troye, Vlaanderen, vóór 1467. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9261, fol. 9

31

Landschap met heerlijk domein. Miniatuur door Simon Marmion (?) in Le Trésor des histoires, Zuidelijke Nederlanden, 1470-80. Londen, British Library, Ms. Cotton Aug. AV, fol. 345v

32

Wijnoogst. Miniatuur door Loyset Liédet in Jean Miélots bewerking van Christine de Pisan, L'Epître d'Othéa, Brugge, ca. 1460. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9392, fol. 24v

33

Een adellijk slot met verzorgde tuin binnen een omwalling is het decor van deze ‘vergier de déduit’, de hoofse minnetuin. Miniatuur door de Meester van Antoine Rolin in Evrart de Conty, Le Livre des échecs amoureux, ca. 1495. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. 9197, fol. 237

34

Allegorische stamboom van een adellijke familie. Miniatuur door Loyset Liédet in Jehan Boutillier, La Somme rurale, 1471. Deze omvangrijke compilatie was bedoeld als een handleiding voor het gewoonterecht in Vermandois, Doornik, Vlaanderen en Henegouwen. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 202, fol. 15v

Het grafmonument met vergulde gisants van Gillion de Trazegnies en zijn twee echtgenotes, onder wie de dochter van de sultan. De Bourgondische hertogen beschouwden Gillion als een van hun (legendarische) voorvaderen. Miniatuur door Lieven van Laethem in de Roman de Gillion de Trazegnies, 1464. Chatsworth, Coll. Duke of Devonshire and the Chatsworth Settlement Trustees, Ms. 7535, fol. 2

36

Een edelvrouw brengt initialen aan op het paardenkleed van een eenhoorn, die door een aapje wordt stilgehouden. Randillustratie door de Meester van de Nassau-getijden (Meester van Maria van Bourgondië) in het Getijdenboek van Engelbert van Nassau, Vlaanderen, ca. 1470. Oxford, Bodleian Library, Ms. Douce 219-20, fol. 96v

37

Renaud de Montauban begroet zijn edelvrouw in de rijkversierde slaapkamer met haardvuur, gelegen op de bel-etage. Miniatuur door Loyset Liédet in David Aubert, Roman de Renaud de Montauban, 1462. De roman werd in opdracht van Filips de Goede geschreven. Parijs, Bibliothèque de l'Arsenal, Ms. 5073, fol. 202v

38

Politiek topoverleg door leden van de hoge adel en geestelijkheid over de Saracenen en hun strijdmacht. Miniatuur door Loyset Liédet in de prozabewerking van de lotgevallen van Karel Martel door David Aubert, Histoire de Charles Martel, 1465. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 7, fol. 62v

39

Hendrik de Blinde, graaf van Namen, tast de trap van een portiek af met zijn blindenstok. Miniatuur (detail) door Loyset Liédet in de Chroniques de Hainaut, 1469-70. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 9244, fol. 52

40

Een versterkt adellijk steen en een imposant huis met trapgevel vormen het decor voor deze biddende heilige Katharina. Miniatuur (detail) door Simon Bening en atelier in de Hortulus Animae, 1517-23. Wenen, Österreichische National-bibliothek, Cod. 2706, fol. 608

41

Toernooi in Betanzos, voorgesteld in Zuid-Nederlands decor. Miniatuur door de Brugse Meester van 1464 in de ‘Froissart’ van Antoon van Bourgondië, 1464. Berlijn, Staatsbibliothek smpk, Depot Breslau, Breslauer Froissart, Band iii, fol. 187

42

Op bevel van de Franse koning deelt Guy de Montmorency geschenken uit aan de bevolking van Auvergne. Miniatuur door de Meester van Girart de Roussillon in Jean Wauquelin, Roman de Girart de Roussillon, 1448. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2549, fol. 34v

43

Een begrafenisstoet op weg naar de kerk, waar de dodenmis in het koor wordt opgedragen. Twee miniaturen toegeschreven aan Gerard Horenbout, ca. 1520. Rome, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ms. Vat. lat. 3768, fol. 7v en 18v

44

45

Talrijke nieuwsgierigen kijken toe vanaf de stadsmuren en vanuit de ramen wanneer een vooraanstaande bruidegom met zijn gevolg voor de poorten van de stad arriveert en door zijn aanstaande bruid op een plein verwelkomd wordt. Daarop volgen het huwelijksfeest aan het hof en het steekspel. De scènes doen denken aan de Gouden Boomspelen in Brugge ter gelegenheid van het huwelijk van Karel de Stoute met Margareta van York in 1468. Miniaturen in de ‘Vergilius’ gemaakt in opdracht van Raphaël de Mercatellis, Brugge, 1488. Gent, Kathedraal, Ms. 9, fol. 264r/v

46

De heilige Gertrudis werd in 626 geboren als dochter van Pepijn van Landen. Zij versmaadde een vorstelijk huwelijk en trad in het door de heilige Amandus gestichte klooster van Nijvel, waarvan zij ook abdis werd. De muizen in haar luxueuze kamer alluderen op haar reputatie als beschermster tegen ratten- en muizenplagen. Het kostbare boek, het paneelschilderij met Calvarie en het uitdelen van aalmoezen illustreren haar hoge afkomst. Miniatuur in de Hortulus Animae, Gents-Brugse school, 1517-23. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2706, fol. 580

47

In aanwezigheid van wereldlijke en geestelijke gezagdragers verleent de paus een oorkonde aan de abt van de Gentse Sint-Pietersabdij. Frontispice van het 15e-eeuwse Cartularium van de abdij. Gent, Bisdom, b 2956, fol. 1

48

Een cisterciënzermonnik met rotulus in de hand op het domein van de Duinenabdij aan de Vlaamse Een cisterciënzermonnik met rotulus in de hand op het domein van de Duinenabdij aan de Vlaamse Een cisterciënzermonnik met rotulus in de hand op het domein van de Duinenabdij aan de Vlaamse kust. Miniatuur in het Rapiarium van Adrianus de But, na 1480. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 7978-79, fol. 5

49

De rijke jongeling die tot het monnikenbestaan wordt geroepen zal zijn vrije tijd wel anders moeten besteden dan de voorwerpen op de grond suggereren... Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Antoine Rolin in Henri de Suso, L'Orloge de Sapience, Henegouwen, vóór 1449. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. IV 111, fol. 16v

50

Leden van de hoge adel wonen de translatie van de relieken van de Picardische heiligen Riquier en Valéry bij. Miniatuur in de Grandes Chroniques de France jusqu'en 1380, Frankrijk, 1415-30. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. 1, fol. 248

51

David van Bourgondië, een notoire bastaard van Filips de Goede, werd tot bisschop van Utrecht verkozen. Hier is hij te midden van zijn hofhouding geportretteerd tijdens een presentatie in de Chronique van Aegidius de Roya. Den Haag, Museum Meermanno-Westreenianum, Ms. M 10 A 21, fol. 1

52

Antonius Abt. Miniatuur door Simon Bening in het Breviarium Mayer van den Bergh, ca. 1525. Antwerpen, Museum Mayer van den Bergh, inv. 946, fol. 397

53

De heiligen Germain van Auxerre en Leu van Troyes in Groot-Brittannië. Miniatuur in Jean de Wavrin, Chroniques d'Angleterre, Zuidelijke Nederlanden, ca. 1470. Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2534, fol. 94v

54

Aankomst van de eerste zes franciscanen in Valenciennes. Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Antoine Rolin in een versie van de Annales de Hainaut van Jacques de Guise, Henegouwen, ca. 1500. Oxford, Bodleian Library, Ms. Douce 205, fol. 32

55

Scènes uit het leven van een jonge monnik. Bovenaan is het onderricht in de theologie in de librije van een abdij weergegeven, daaronder de allegorische voorstelling van de zeven vrije kunsten. In de linker benedenhoek zijn drie kinderen van de kloosterschool in lectuur verdiept. Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Antoine Rolin in Henri de Suso, L'Orloge de Sapience, Henegouwen, vóór 1449. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. IV 111, fol. 90v

56

Scènes uit het leven van een jonge monnik: het ontvangen van de monnikspij, zelfstudie in de cel, de maaltijd in de refter van de abdij en geestelijk advies door vrouwe Sapientia. Miniatuur toegeschreven aan de Meester van Antoine Rolin in Henri de Suso, L'Orloge de Sapience, Henegouwen, vóór 1449. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Ms. IV 111, fol. 17

57

De biecht (links) en het penitentiegebed in een rijkversierde kerk. Miniatuur toegeschreven aan Gerard Horenbout, ca. 1520. Rome, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ms. Vat. lat. 3768, fol. 51v

58

Terwijl een vrouw en kind voor het altaar van Maria bidden, verlaat een priester met het Heilig Oliesel de kerk om de laatste sacramenten te gaan toedienen. Grisailleminiatuur (detail) in Jean Miélot, Miracles de Notre-Dame, ca. 1456. Parijs, Bibliothèque nationale de France, Ms. fr. 9199, fol. 82

59

Mis in een parochiekerk in de late 15e eeuw. Miniatuur in een Latijns Getijdenboek. Waddesdon Manor, The James A. de Rothschild Collection, Ms. 26, fol. 154v